BŁĘDY PRZY INDYWIDUALNYM ROZLICZANIU
KOSZTÓW OGRZEWANIA
BUDYNKÓW WIELOLOKALOWYCH
(Informacja Zrzeszenia Audytorów Energetycznych, Warszawa, grudzień 2014)
Rozliczanie przy pomocy urządzeń wskaźnikowych (podzielników) kosztów ciepła zużytego na cele grzewcze w budynkach wielolokalowych, posiadających instalację grzewczą opartą o tzw. „pionopiętra”, jest niewątpliwie najtańszą formą minimalizacji kosztów ogrzewania. Należy jednak pamiętać, że wprowadzenie tego systemu rozliczeń, powinno być ostatnim elementem procesu termomodernizacji budynku. Instalacja centralnego ogrzewania powinna być wyregulowana (dostosowanie przepływów czynnika grzewczego do zmniejszonego zapotrzebowania na energię cieplną, spowodowanego termomodernizacją).
Tymczasem wyścigi firm rozliczeniowych o opanowanie rynku, minimalizacja kosztów przy sprzedaży usług rozliczeniowych, brak konsultacji merytorycznej ze strony inwestorów w zakresie stosowania systemu po zmianie charakterystyki cieplnej budynku, brak przepisów prawnych, regulujących stosowanie systemu indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania, spowodowało jego znaczną dewaluację. W zdecydowanej większości systemów rozliczeniowych, istniejących na rynku polskim, występują błędy, całkowicie zniekształcające cel ich stosowania, czyli sprawiedliwy podział kosztów ogrzewania budynku pomiędzy poszczególne lokale.
Najczęściej stosuje się przeliczenie ilości jednostek wskazywanych przez podzielnik, które doprowadza wskazania podzielników kosztów do poziomu porównywalności:
Isk = Irzecz • KL • KG – gdzie:
Isk – ilość jednostek odczytowych skorygowana (rozliczeniowa), porównywalna dla danego budynku
Irzecz – ilość jednostek odczytowych rzeczywista
KL – Współczynnik wyrównawczy położenia lokalu w bryle budynku,
KG – Współczynnik oceny grzejnika.
Podczas wyliczeń obu współczynników, popełniane są błędy, które w konsekwencji całkowicie deprecjonują ideę stosowania systemu indywidualnego rozliczenia kosztów ogrzewania i zniechęcają do jego stosowania.
Błędy występują również w doborze właściwej mocy grzejnika, do którego przymocowany jest podzielnik kosztów ogrzewania.
Moc grzejnika.
W praktyce istnieje kilka rodzajów mocy grzejnika:
1- Obliczeniowa (projektowa) moc cieplna.
Moc grzejnika wynikająca z podziału obliczeniowego zapotrzebowania na moc cieplną pomiędzy odbiorniki, znajdujące się w pomieszczeniu. Obliczeniowa moc cieplna nie uwzględnia zysków ciepła od przewodów.
2- Wymagana moc cieplna.
Moc cieplna, którą grzejnik powinien dostarczyć do pomieszczenia. Wymagana moc cieplna uwzględnia zyski ciepła.
Wymagana moc cieplna = Obliczeniowe straty ciepła pomieszczenia (zapotrzebowanie na moc cieplną) – Zyski ciepła w pomieszczeniu (z uwzględnieniem zysków od przewodów)
3- Rzeczywista moc cieplna.
Rzeczywista moc cieplna oddawana przez grzejnik, wynikająca z cieplnych i hydraulicznych warunków jego pracy.
4- Nominalna moc cieplna grzejnika
Stabelaryzowana moc grzejnika w ściśle określonych parametrach pracy, np.
– Tzasilania / Tpowrotu / Twewnętrzna = 90/70/20 oC – parametry pracy większości instalacji budynków wielorodzinnych zasilanych z sieci centralnej lub
– Tz/Tp/Ti = 75/65/20 – parametry pracy używane przez większość producentów grzejników
W przypadku braku aktualnych obliczeń zapotrzebowania ciepła (OZC) dla poszczególnych ogrzewanych pomieszczeń, firmy rozliczeniowe stosują
w swoich systemach nominalne wielkości mocy cieplnej grzejników zainstalowanych w poszczególnych pomieszczeniach. Powołują się przy tym na nieobowiązującą w Polsce normę PN-EN 834, która służy do atestacji (uzyskania dopuszczenia) podzielników kosztów ogrzewania.
Nie można jej stosować bezkrytycznie w systemie podziału kosztów ogrzewania budynków po termomodernizacji, gdyż podstawowym założeniem normy jest warunek temperaturowy grzejnika – tzasilania / tpowrotu / twewnętrzna = 90 / 70 / 20 oC. Warunek ten, po dokonanej termomodernizacji, może być spełniony wyłącznie przy wymianie instalacji grzewczej, co rzadko jest praktykowane.
Nie bierze się pod uwagę faktu, że po przeprowadzonej termomodernizacji budynku oraz regulacji instalacji c.o. grzejniki będą posiadały moc dostosowaną do potrzeb energetycznych pomieszczenia. Grzejniki, które stały się w wyniku termomodernizacji „przewymiarowane”, powinny mieć po regulacji moc obliczeniową (wynikającą z OZC), a nie nominalną (katalogi). Stosowanie mocy nominalnej powoduje w konsekwencji wzrost kosztów ogrzewania, przypadających na dany grzejnik, co zniekształca ideę „sprawiedliwego” rozdziału kosztów ogrzewania.
Należy pamiętać, że prawidłowo funkcjonujący system indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania, musi być oparty o aktualne obliczenia zapotrzebowania ciepła (OZC) dla poszczególnych pomieszczeń. Tylko aktualne OZC umożliwiają właściwe (zgodne z obowiązującymi przepisami prawnymi) obliczenie współczynników korekcyjnych stosowanych w systemie, a także obliczenie projektowego obciążenia cieplnego, czyli projektowej mocy grzejników w pomieszczeniach.
KL – Współczynnik wyrównawczy położenia lokalu w bryle budynku.
Wylicza się go porównując jednostkowe zapotrzebowanie na ciepło w mieszkaniu najcieplejszym, do mieszkania wyliczanego (Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012, poz. 1059 j.t.)
Fi = Qi / Ai – jednostkowe zapotrzebowanie energii cieplnej w danym mieszkaniu,
gdzie:
Qi – zapotrzebowanie na ciepło w i-tym mieszkaniu, liczone wg PN-EN ISO 13790
Ai – powierzchnia użytkowa i-tego mieszkania
i = 1 ÷ n (n – ilość mieszkań)
KLi = Fmin / Fi – współczynnik korygujący położenie lokalu w bryle budynku i-tego mieszkania
Obowiązek stosowania współczynników wyrównawczych zużycie ciepła na ogrzewanie, wynikających z położenia lokalu w bryle budynku (KL) określa Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne (Dz. U. z 2012 r., poz. 1059 j.t.), Art. 45a:
9. Właściciel lub zarządca budynku wielolokalowego dokonuje wyboru metody rozliczania całkowitych kosztów zakupu ciepła na poszczególne lokale mieszkalne i użytkowe w tym budynku, tak aby wybrana metoda, uwzględniając współczynniki wyrównawcze zużycia ciepła na ogrzewanie, wynikające z położenia lokalu w bryle budynku przy jednoczesnym zachowaniu prawidłowych warunków eksploatacji budynku określonych w odrębnych przepisach, stymulowała energooszczędne zachowania oraz zapewniała ustalanie opłat, o których mowa w ust. 4, w sposób odpowiadający zużyciu ciepła na ogrzewanie i przygotowanie ciepłej wody użytkowej.
Z Art.45a, ust.9 wynika jednoznacznie, że podstawą do wyliczenia współczynników korygujących położenie lokalu w bryle budynku powinno być wyłącznie zapotrzebowanie ciepła dla poszczególnych lokali.
Pomimo, że merytoryczna interpretacja sposobu wyliczania tego współczynnika nie powinna budzić żadnych wątpliwości, nagminnie spotyka się współczynniki, które są przyjmowane, bądź wyliczane w zupełnie inny sposób:
– tabela Centralnego Ośrodka Badawczo-Rozwojowego Techniki Instalacyjnej COBRTI Instal. Pomimo, że nieistniejące już COBRTI Instal, dawno się wycofało z zaleceń stosowania tych współczynników, szybko się jednak one rozpowszechniły i są przyjmowane do dziś, ze względu na swoją prostotę i łatwość stosowania,
– wyliczenie w oparciu o sumę nominalnych mocy zainstalowanych w mieszkaniu grzejników (najczęściej przy temp. 90/70/20).
W rzeczywistości po przeprowadzonej termomodernizacji, większość istniejących grzejników jest „przewymiarowanych”, a ich rzeczywiste moce powinny wynikać z aktualnych obliczeń OZC,
– wyliczenie w oparciu o obciążenie cieplne lokalu (jeżeli jest aktualna dokumentacja instalacyjna). Tutaj błąd polega na bezkrytycznym zastosowaniu wyliczeń projektowego obciążenia cieplnego w oparciu o aktualną normę PN-EN 12831:2006. Norma ta zawiera szereg restrykcyjnych założeń, jak wyliczenie temperatury w sąsiednim mieszkaniu (średnia arytmetyczna temperatur zewnętrznej i wewnętrznej), które powodują spore zamieszanie w obliczonych współczynnikach (np. najcieplejsze mieszkania mogą wypaść na ostatniej kondygnacji, co nie jest zgodne z prawdą). Wynika z tego, że norma ta nie może być wykorzystywana do wyliczania współczynników korekcyjnych. Może służyć jednak do wyliczeń mocy grzejników w poszczególnych pomieszczeniach przy ich wymianie,
KG – Współczynnik oceny grzejnika.
Jest on (wg normy PN-EN 834) kompilacją trzech współczynników:
KG = KQ • KC • KT , gdzie
– KQ – współczynnik oceny mocy cieplnej grzejnika (bezwymiarowa wartość liczbowa nominalnej mocy grzejnika),
– KC – współczynnik sprzężenia cieplnego. Koryguje on różne wartości strumienia cieplnego w zależności od rodzaju grzejnika (różna powierzchnia styku podzielnika z grzejnikiem), tzw. sprzężenie cieplne.
– KT – współczynnik stosowany przy temperaturach wewnętrznych niższych od 16oC.
Pomimo, że norma PN-EN 834 sugeruje korektę współczynników KQ i KC przy warunkach odniesienia różnych od stanu podstawowego (warunek temperaturowy 90/70/20oC), nie jest ona wykonywana.
Jak już wspomniano, biorąc za podstawę wyliczenia KQ nominalną (katalogową), a nie obliczeniową (rzeczywistą) moc grzejnika, wynikającą z OZC, powoduje się całkowite zniekształcenie systemu indywidualnego rozliczania kosztów ogrzewania. Wprowadza to zamieszanie w systemie przy grzejnikach „przewymiarowanych”, czyli takich których powierzchnia grzewcza, w warunkach odniesienia, stała się za duża w stosunku do potrzeb cieplnych pomieszczenia. Jest to naturalnym skutkiem termomodernizacji budynków.
Brakuje zatem współczynnika korygującego różnice temperatury grzejnika w miejscu przymocowania podzielnika, wynikające z „przewymiarowania” grzejnika, czyli współczynnika korygującego błąd, który zawiera KQ. Błąd jest na tyle znaczący, że różnice w kosztach zmiennych ogrzewania, przypadających na grzejnik „przewymiarowany” mogą sięgać kilkadziesiąt procent.
Z powyższych ustaleń wynika, że prawidłowy wzór na przeliczenie jednostek odczytowych, doprowadzający wskazania podzielników kosztów do poziomu porównywalności, powinien wyglądać następująco:
Isk = Irzecz • KL • KG • KW – gdzie:
KW – współczynnik wyrównawczy, kompensujący różnicę temperatur w miejscu mocowania podzielnika, przy mniejszej mocy obliczeniowej grzejnika zainstalowanego, niż moc nominalna (grzejnik „przewymiarowany”).
Ten współczynnik powinien także uwzględniać korektę wskazań, wynikającą z przesunięcia podzielnika, przy nieparzystej ilości elementów grzejnych grzejników segmentowych, czy konieczność ominięcia miejsca zamocowania grzejnika (szpilka). Bez zastosowania tego, dodatkowego współczynnika KW ,nie można stosować w metodyce rozliczeniowej wartości mocy nominalnej zainstalowanego grzejnika.
Z powyższego wynika, że aby prawidłowo rozliczać ciepło przy pomocy podzielników kosztów ogrzewania, w sposób zgodny z Ustawą Prawo energetyczne, należy zastosować jedno z poniższych rozwiązań:
1 – wprowadzić do rozliczeń współczynnik kompensujący zmniejszenie temperatury w miejscu zamocowania podzielnika przy grzejnikach „przewymiarowanych” KW. Musiało by to być poprzedzone opracowaniem metodyki obliczania tego współczynnika,
2 – w obliczeniach współczynnika grzejnikowego KG stosować obciążenie cieplne (moc obliczeniową) pomieszczenia, wynikające z aktualnych OZC, a nie moc nominalną zainstalowanego grzejnika. Minimalizuje się w ten sposób błąd, powstający przy przeliczaniu jednostek odczytowych podzielnika.
mgr inż. Krzysztof Kuna
Audytor Energetyczny
Akredytacje NAPE Nr 1518/93/06,
0723/S18/2008, 1431/N-12/2011,
Uprawnienia Nr MI/ŚE/691/2009
Biegły sądowy w zakresie audytingu energetycznego
przy Sądzie Okręgowym w Legnicy